DW B

Is een meesterwerk nog steeds een meesterwerk als de schrijver in kwestie het al eens eerder heeft geschreven? Met die vraag wordt de lezer geconfronteerd bij het tot zich nemen van Grand Hotel Europa, de nieuwste roman van veelschrijver Ilja Leonard Pfeijffer. Wie ook La Superba las, herkent grotere en kleinere elementen uit dit eerdere verhaal, die beduidend verder gaan dan wat men zou kunnen afdoen als het creëren van coherentie binnen een oeuvre.

Wat is goede poëzie? Er zijn eindeloos veel antwoorden te geven op die vraag. Gedichten waarin geen woord te veel en geen woord te weinig staat, bijvoorbeeld. Of gedichten die beelden oproepen die je voor een tijd met je meedraagt en niet meteen vervagen. Of gedichten waarvan niet meteen duidelijk is waarover ze gaan, maar die ontegenzeglijk iets belangrijks te melden hebben. Of gedichten waarvan inhoud, stijl en compositie kloppen en op elkaar afgestemd zijn. Het recept voor goede poëzie is niet te googelen – je kent het of je kent het niet. Bovendien is dat recept meestal niet hetzelfde; ieder gedicht vereist een andere, unieke samenstelling van ingrediënten die steeds opnieuw gedoseerd moeten worden.

Ken je dat verhaal over de liefde? Het wordt steeds opnieuw verteld met wisselend decor en hoofdrolspelers. Meestal loopt het tragisch af, zoals bij klassieke liefdesparen als Ovidius’ Pyramus en Thisbe, Shakespeares Romeo en Juliet en Goethes Werther en Lotte. De ultieme liefde uit dit soort verhalen is zo absoluut dat het niet kan gedijen in de betrekkelijkheid van ons menselijke bestaan.

‘Ik trok de deur van het huis dicht. Ik deed het precies zoals altijd, met op het eind een vinnige ruk. Ik liep beheerst het paadje af en ontgrendelde vanaf dezelfde afstand mijn auto. Als de zoon van de overburen in zijn kamer was, zou hem niets opvallen, alles klonk zoals het anders klonk. Ik startte de wagen, deed mijn veiligheidsriem om en reed weg. Het was een late middag met witte wolken tegen een blauwe hemel. De lange straat maakte een flauwe bocht door de villawijk, bij het kruispunt op het eind waren de verkeerslichten groen. Ik schakelde en gaf gas, de weg voor me was vrij.’

Aan het begin van Miek Zwamborns De duimsprong (2013) blikt een jonge vrouw terug op een reis die ze drie jaar voordien maakte met Jens. Nog maar enkele bladzijden ver in de roman bevinden de twee reizende personages zich in een Zwitsers berglandschap, weg van de bewoonde wereld. Een ietwat wazige paginavullende foto van een zwarte sterrenhemel suggereert de verheven ervaring van de twee bergbeklimmers tijdens de nacht. De volgende dag klimmen ze verder:

Knooppunten, daar draait het om in de poëzie van Paul Demets. Voor hem zijn knooppunten de plaatsen (en gedichten) waar mensen, groepen en dingen samenkomen, waar betekenis wordt gegenereerd en vastgelegd. In zijn jongste bundel De klaverknoop (2018) verkent Demets de spanning tussen de zekerheid die knopen bieden (vaste betekenis, gekende waarden en normen) enerzijds, en de drang om aan die beperkingen te ontsnappen (de hang naar zelfbeschikking en zelfontwikkeling) anderzijds. Aan het begin van zijn bundel benadrukt Demets de moeilijkheid van die verkenningstocht. Het motto van Jacques Lacan stelt dat ‘[i]l est très difficile de penser au nœud. On ne s’y retrouve pas’. Met dit motto (en met andere motto’s van Lacan, Julia Kristeva en Gilles Deleuze bij verschillende cycli) reikt Demets zijn lezer wel handvatten aan om samen met hem knooppunten op te sporen en uit te pluizen. Zowel de psychoanalyse als Deleuzes ideeën over flexibiliteit en identiteit zijn belangrijke sleutels om Demets’ nieuwste bundel te doorgronden.