DW B

Dirk Leyman signaleert ‘verse leeswaren’: originele publicaties,  opmerkelijke boeken en nieuwigheden, met ook aandacht voor literaire essayistiek en drukwerk dat elders minder aan bod komt.

Dirk Leyman signaleert ‘verse leeswaren’: originele publicaties,  opmerkelijke boeken en nieuwigheden, met ook aandacht voor literaire essayistiek die elders minder aan bod komt.

Literair journalist Dirk Leyman zorgt in Klein Beschrijf regelmatig voor verse leeswaren. Hij signaleert opmerkelijke boeken, originele publicaties, literaire essayistiek én nieuwigheden.

Literair journalist Dirk Leyman zorgt in Klein Beschrijf regelmatig voor verse leeswaren. Hij signaleert opmerkelijke boeken, originele publicaties, literaire essayistiek én nieuwigheden.

Literair journalist Dirk Leyman zorgt in Klein Beschrijf maandelijks voor verse leeswaren. Hij signaleert dit keer een zestal opmerkelijke boeken en originele publicaties, essayistiek en nieuwigheden.

In april 2011 kwalificeerde Carl de Strycker Jan Lauwereyns in Poëziekrant als ‘slangenmens’, om aan te geven dat we hier te maken hebben met een ‘kronkelig schrijver’ met een sterke ‘preoccupatie met wendbaarheid’. In het licht van Lauwereyns’ literaire productie tot dat moment was die benaming goed gekozen, mede omdat de auteur zich in zijn oeuvre van meet af aan heeft verzet tegen lineariteit en geijkte patronen. In zijn debuut Nagelaten sonnetten (1999) rekende hij bijvoorbeeld af met de vaste vorm door ‘na te laten’ in sonnetten te schrijven; in bundels als Tegenvoetig, tweebenig (2004) en Hemelsblauw (2011) sprak Lauwereyns zijn fascinatie uit voor de kronkelende (en dus alineaire) slang en in Stemvork (2010), dat hij publiceerde met Arnoud van Adrichem, verschenen associatieve essays zonder aanwijsbare kern, geïnspireerd door de rizomatische filosofie van Gilles Deleuze en Félix Guattari.             Ruim een jaar na Lauwereyns’ doop tot slangenmens verscheen bij De Bezige Bij zijn nieuwe poëziebundel De willekeur. Het omslag toont een diagram dat een golfbeweging visualiseert, waarvan de amplitude in korte tijd significant groter wordt. Op basis van het zeer regelmatige begin van de golf is die toename niet te voorspellen en in die zin wordt op het omslag van De willekeur wederom de thematiek van patroondoorbreking geaccentueerd. Een eerste oriëntatie op de inhoud van de bundel suggereert eveneens dat Lauwereyns niet in voorspelbaarheid wil verzanden: cycli van prozagedichten staan naast strak gecomponeerde lyriek (tot rijmschema’s aan toe), terwijl hermetische gedichten over het wezen van de semantiek worden afgewisseld met toegankelijker poëzie over het verlies van een oma. En dan is er natuurlijk de titel van de bundel: als er ogenschijnlijk één tegenpool is van voorspelbare patronen, dan is het wel de willekeur.             De verhouding tussen patroon en willekeur ligt echter complexer dan men op het eerste gezicht zou vermoeden. Het onderscheid is, aldus N. Katherine Hayles in haar boek How We Became Posthuman (1999), terug te voeren op het theoretische principe dat informatie is opgebouwd uit betekenaars die volgens specifieke patronen gerangschikt zijn. Wanneer men zulke patronen loslaat en bijvoorbeeld willekeurige letters achter elkaar plaatst, ontstaat een onbegrijpelijke code die tot ruis in de communicatie leidt. In theoretisch opzicht resulteert willekeur in non-informatie, maar Hayles wijst erop dat de praktijk weerbarstiger is. Zo kunnen willekeurig achter elkaar geplaatste letters een bestaand woord opleveren en dus tot informatie leiden. Zij stelt dan ook voor om patroon en willekeur niet van elkaar af te bakenen, maar de concepten als complementair te beschouwen:

Het gevoel tegen je zin gemigreerd te worden    naar een pauperparadijs                                         waar zich de verdubbelende  dubbelgangers al degeneratieslang                                                hun choreografische levens leven.

In het laatste deel van De hemelse kamer, de nieuwe roman van Huub Beurskens, zit het hoofdpersonage er als een slappe pop bij: hij beweegt nauwelijks, reageert niet op zijn omgeving, gesprekken dringen niet tot hem door. Zo te zien is Lino Nomellini op dat moment voorgoed verdoofd door de gebeurtenissen die voorafgegaan zijn. Nochtans begint de roman met een actieve, euforische Lino en een ontmoeting die veel voorspoed belooft. Wanneer hij als tiener met zijn klas een bezoek brengt aan de Amsterdamse dierentuin, komt hij in het reptielenhuis Inés Conde Torres tegen. De oudere Lino, die het verhaal vertelt, laat er geen twijfel over bestaan dat hun kennismaking, bij het terrarium van een rotshagedis, zijn leven verandert. Met de ‘uniseks’ rotshagedis, darevskia unisexualis, kondigt de vruchtbare versmelting van de twee seksen zich al aan. De twee worden razend verliefd en doen elkaar meteen beloftes voor de eeuwigheid. Maar onopgeloste oedipus- en elektracomplexen strooien roet in het eten, zo lijkt het. Zowel Lino’s moeder als Inés’ vader verzetten zich tegen de relatie. Uiteindelijk vertrekt het gezin van Inés onaangekondigd naar Spanje. Nomellini hoort niets meer van haar, maar blijft vanaf dat moment – de vroege jaren 1980 – op zoek naar zijn eerste geliefde.

‘Snobisme is troef in de autobiografische branche. Omstandigheden die niets te maken hebben met de literaire kwaliteit van de tekst, bepalen de verkoopcijfers en de gretigheid van de lezers.’ Het lijkt een hedendaagse noodkreet, maar het citaat stamt uit 1978. Wie zich hierover beklaagde, was Willem Frederik Hermans, die in zijn krantenartikel ‘Opmars der dagboekaniers’ de dood van het verzonnen verhaal aankondigde: ‘Als je de tijdschriften, jazelfs de kranten doorkijkt, krioelt het evenwel van de dagboekschrijvers en autobiografen. Het gefingeerde verhaal is in Nederland zo goed als uitgestorven.’ Klaagzangen over de verdringing van de literatuur van de rijke verbeelding door het ‘goedkope’ autobiografische verhaal zijn echter van alle tijden. De dood van de roman wordt met even grote regelmaat verkondigd als het einde van de wereld. Maar zoals er toch elke keer weer een nieuwe dag is aangebroken, zo zijn er ook altijd weer nieuwe grote fictieschrijvers opgestaan.

Massa, de derde roman van Joost Vandecasteele, is even stuurloos als de wereld die hij beschrijft. ‘In deze periode is onze enige zekerheid het besef dat het nooit meer kan zijn als vroeger’, klinkt het. Massa presenteert ons een wereld die sterk op de onze lijkt, maar waarin de bestaande tendensen van virtuele en economische wildgroei zich nog verder hebben doorgezet. Vandecasteele verbeeldt die tendensen met ontelbare voorbeelden. Zo is het internet niet langer de plaats waar de wereld zou kunnen samenkomen, maar is het tot ‘The New Wasteland’ verworden, ‘een plek voor onverschrokken pioniers en plunderaars. Waar elke ongewenste pop-up een computercrash kan veroorzaken’. Zo is ook de vertrouwde, maar nog weinig effectieve reclame vervangen door allerlei vormen van ‘guerrillamarketing’ waardoor werkelijk alles in de openbare ruimte erop gericht is de mens te doen consumeren en die marketing nog meer een oorlogskarakter krijgt.

Ik heb in mijn leven al vele boten gemist, maar de meeste daarvan bleken naderhand, alsof ik het had aangevoeld, in brak water te stranden. Eén boot had ik eigenlijk gewoon niet mogen missen: de blog Poëzienotities van Jeroen Mettes. Ik geef het ootmoedig toe: ik heb hem nooit gelezen. Dat die nalatigheid ook een gemis was, ben ik onlangs te weten gekomen dankzij Piet Joostens, Frans-Willem Korsten en Daniël Rovers, de toegewijde bezorgers van Jeroen Mettes’ nagelaten werk. In 2006 maakte deze jonge Nederlandse dichter, criticus en academicus een einde aan zijn leven. Vorig jaar verscheen een groot deel van Mettes’ kritische en poëtische productie in twee fraai uitgegeven delen: Weerstandsbeleid bundelt blognotities en langere essays, N30 + omvat het lange prozagedicht N30 en twee kortere reeksen.