DW B

Tegenwoordig lijkt de mens steeds meer het contact met de omgeving (de natuur, de dieren, de bomen) uit het oog te verliezen. Kunst en literatuur kunnen middelen zijn om die verloren band met de natuurwereld te herontdekken. De internationaal gelauwerde Nederlandse schrijver, Cees Nooteboom (1933) gaat in Bomen waarin stenen bloeien. De verzonnen wereld van Giuseppe Penone (2023) een dialoog aan tussen de eigen poëzie en het beeldhouwwerk van de Italiaanse land art kunstenaar Giuseppe Penone (1947). Nooteboom tracht in een honderdtal pagina’s Penones natuur- en in het bijzonder zijn boomcreaties te doorgronden en er via de eigen creatieve blik betekenis aan te geven. De recent bekroonde Nederlandse dichter en schrijver voor zijn vorige roman Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost (2022), Donald Niedekker (1963), brengt in Ochtenden (2023) zijn observaties en natuurgevoel van de vroege ochtend onder woorden. In zijn honderdvijfendertig bladzijden tellend boek beschrijft Niedekker iedere ochtend van een niet nader gepreciseerd jaar.

‘Een roman werd vaak beschreven als een lijn; een personage met een bepaald streven worstelde zich door allerlei conflicten heen. Maar er waren allerlei romans, en misschien steeds meer, waarin de personages gewoon rondliepen, zonder bijzonder doel.’ Hier spreekt een oud-student van Marie, het hoofdpersonage in de nieuwe roman Over het zwijgen van dichter en schrijver Roelof ten Napel. Marie is docent en dichter die in haar vroege jaren veel lof ontving voor drie dichtbundels die van haar hand verschenen. Daarna blijft het stil, tot twee decennia passeren en ze opnieuw de pen oppakt. De observatie dat steeds meer personages in romans zonder bijzonder doel rondlopen, beaamt Marie; ze vindt het ‘waarheidsgetrouw’. Deze observatie lijkt ook van toepassing op Over het zwijgen zelf.

Door de ogen van Mattijs Deraedt wordt de moderne stad een exotische microkosmos bevolkt door wezens met zwarte kraalogen en ‘jungles van spieren’, een plek ‘drijvend’ in zonlicht waar huizen ‘een lichaam’ hebben en woonkamers ‘rode cocons’ zijn waar mensen op schapenvellen liggen te soezen.

‘Dit wordt een liefdevol martelfeest’, stelt de broer van de verteller in Open, de recent verschenen vijfde roman van Philip Huff, wanneer hij aankondigt dat hij en zijn vriendin Ann hebben besloten om hun relatie open te gooien. Deze voorspelling lijkt regelmatig raak. Open is een analyse van een liefdesverhaal, waarin de kwetsbaarheid van twee mensen die zowel samensmelten als lijnrecht tegenover elkaar komen te staan, wordt opgetekend. Na de spanning van de ontmoeting, het extatische van de eerste periode (de zogenaamde ‘Wittebroodsjaren’), volgen een roze en een blauwe periode waarin de relatie voor uitdagingen komt te staan. In een poging om met elkaar een ultieme vrijheid te creëren, wil het stel ontsnappen aan de conventionele monogame relatie. Interesse voor anderen hoeft niet onderdrukt te worden, maar mag gevolgen hebben. Het laatste deel van de roman laat zich veelbetekenend ‘Het zwarte meer’ noemen. De vraag rijst of er wordt onderzocht of een open relatie een manier om is de liefdesverhouding te redden of juist een uitgestelde manier is om deze te beëindigen.

Dirk Lauwaert (1944-2013) was docent en kunstcriticus, al is cultuurjournalist misschien een betere omschrijving voor zijn schrijverschap. Zijn specialiteit was theorie en geschiedenis van fotografie en film, maar hij had ook een intense belangstelling voor mode en beeldende kunst. Daarnaast getuigen zijn talloze artikels en bijdragen aan kranten en tijdschriften van een grote literaire en filosofische belezenheid. In Herinneringen aan Dirk Lauwaert schrijft de Nederlandse auteur en filmmaker Peter Delpeut dat Lauwaert zijn verspreid verschenen teksten het liefst in boekvorm gepubliceerd wou zien om op die manier in permanente discussie te blijven met de auteurs die hij bewonderde of meende te moeten tegenspreken (De Witte Raaf, 192). Er verschenen vijf verzamelbundels, waarvan één postuum. In zijn laatste levensjaren schreef Lauwaert een aantal aangrijpende autobiografische teksten die nu door schrijver Bart Meuleman zijn samengebracht onder de korte maar veelzeggende titel Zelfportret. Volgens Meuleman heeft het werk van Dirk Lauwaert een literaire waarde die de journalistiek overstijgt en vormen deze vijf essays de kroon op diens oeuvre. Nog een goede reden om ze als boek te publiceren.

‘Ik voelde me nergens zo fijn als met een kijkglas tussen mij en de dingen.’ Een treffende constatering van hoofdpersonage Nicola in de roman In het oog, die zich als bevlogen onderzoeker met bacteriestudies bezighoudt, maar haar bestuderende zienswijze ook buiten het laboratorium handhaaft om haar leven te begrijpen. Zoals in eerdere romans als Noodweer en Liefde, als dat het is (shortlist Librisprijs 2020), levert toneel- en romanschrijver Marijke Schermer met deze vierde roman opnieuw een nauwgezette studie af naar de relatie die mensen met zichzelf en hun naasten onderhouden.