DW B

Dirk Leyman signaleert ‘verse leeswaren’: originele publicaties,  opmerkelijke boeken en nieuwigheden, met ook aandacht voor literaire essayistiek en drukwerk dat elders minder aan bod komt.

Dirk Leyman signaleert ‘verse leeswaren’: originele publicaties,  opmerkelijke boeken en nieuwigheden, met ook aandacht voor literaire essayistiek die elders minder aan bod komt.

Literair journalist Dirk Leyman zorgt in Klein Beschrijf regelmatig voor verse leeswaren. Hij signaleert opmerkelijke boeken, originele publicaties, literaire essayistiek én nieuwigheden.

Literair journalist Dirk Leyman zorgt in Klein Beschrijf regelmatig voor verse leeswaren. Hij signaleert opmerkelijke boeken, originele publicaties, literaire essayistiek én nieuwigheden.

Literair journalist Dirk Leyman zorgt in Klein Beschrijf maandelijks voor verse leeswaren. Hij signaleert dit keer een zestal opmerkelijke boeken en originele publicaties, essayistiek en nieuwigheden.

The bright horses have broken free from the fields

In mei 2021 plaatste Lieke Marsman op haar website een bericht waarin ze reageert op vragen over haar toenemend aantal politieke uitspraken – zowel binnen als buiten haar gedichten. Ze laat er in dat bericht geen twijfel over bestaan dat zij als dichter, en zeker als Dichter des Vaderlands voor de periode 2021-2022, het establishment het vuur aan de schenen wil leggen. Marsman knoopt aan bij een lange traditie van artistiek verzet en laat zich niet tegenhouden door het muilkorvende, typisch Nederlandse gebod ‘fatsoenlijk’ te blijven: ‘Lieve kunstenaars en anderen die in de cultuursector werken, bijt de hand die je voedt, bijt en bijt — net zolang totdat je beter te vreten krijgt’. Marsman brengt haar maatschappelijke verontwaardiging uitdrukkelijk in verband met haar persoonlijke situatie als kankerpatiënt, die haar als ervaringsdeskundige extra gevoelig maakt voor structurele maatschappelijke problemen. Bij Marsman is, om een boutade te gebruiken, het persoonlijke politiek.

Een objectieve recensie wordt dit niet. Daarom ben ik als dramaturg al jaren te nauw betrokken bij het werk van de Needcompany. Maar ondanks die nabijheid was het toch schrikken toen ik Billy’s geweld onder ogen kreeg, de theatertekst die Victor Afung Lauwers voor het gezelschap schreef. En misschien zorgt die schok toch voor enige afstand en objectiviteit.

De uitbraak van de coronapandemie en de eerste lockdown hebben veel pennen in beweging gebracht. In maart 2021 verscheen het boek De fundamenten van voormalig Dichter des Vaderlands, Ramsey Nasr. In een honderdveertigtal pagina’s lange essayistische tekst blikt de Nederlandse schrijver en regisseur terug op de begindagen van de eerste opsluitingsperiode. De essays vormen ‘eveneens een dagboek: drie ellenlange dagen in een stilstaand jaar’. Vanuit zijn kunstenaarspositie is Nasr zoals hij zelf in een interview met Humo stelde ‘slecht geplaatst om de maatschappij concreet in te richten’. Wel roept hij zijn medeburgers en vooral de politici (in Nederland) op tot bewustwording en handelen, en poogt hij in het spoor van schilder Vincent van Gogh het particuliere universeel te maken. Ook topbankier Luc Keppens (directielid bij BNP Paribas Fortis, CEO bij Fintro) schreef in die periode het boek Vaccins in voorbereiding. Welke wereld na de pandemie? als ‘een getuigenis van een uitzonderlijke periode met een bijzondere betekenis in de (post)moderne levens van ieder van ons’. Anders dan Nasr brengt Keppens in zijn 245 bladzijden tellend essay niet alleen indrukken van een ongekende tijd, maar ook alternatieve manieren en modaliteiten concreet in kaart om de hele samenleving, en vooral ons economisch systeem te herdenken. Beide boeken zijn heel verschillend qua stijl en teneur, maar beide auteurs vertrekken vanuit dezelfde vraagstelling die ze elk op hun eigen manier formuleren. Op het einde van zijn proloog schrijft Keppens: ‘Is er een andere wereld denkbaar, maakbaar, leefbaar – een wereld na de epidemie?’ Nasr stelt zich van zijn kant de vraag: ‘Hoe komen we uit deze crisis?’

Hoe voelt het om in een impasse te zitten? Een politieke of persoonlijke situatie waarin je op geen enkele manier beweging weet te krijgen? De stemming die een dergelijke impasse genereert, is niet alleen een politieke realiteit, ze is een literair verschijnsel dat in hedendaagse romans verbeeld en vormgegeven wordt. Sianne Ngai introduceerde de term ‘ugly feelings’ (in haar gelijknamige studie) voor de emotionele ervaring van situaties die geen perspectief op verandering bieden. Personages die geen invloed kunnen uitoefenen op een situatie die ze als onwenselijk en beklemmend beleven, voelen zich geïrriteerd, angstig, ongemakkelijk of paranoïde. Dit zijn stemmingen die geen loutering of verlossing bieden; het verdriet werkt niet helend of zuiverend, de boosheid leidt niet tot actie, verandering of een gevoel van autonomie.

Marie Kessels (1954) verwierf sinds haar debuut in de jaren 1990 bekendheid bij een klein, trouw publiek. Met haar tactiele stem portretteert ze levens die doorgaans over het hoofd worden gezien, mensen uit de marge. Ook Kessels zelf lijkt als schrijver een schaduwbestaan te verkiezen, ze doet niet aan kranteninterviews of andersoortige promotie, een keuze die haar in staat stelt om ongestoord en eindeloos mensen te observeren en daar levens bij te verzinnen. In haar nieuwste roman Levenshonger (2021) zoomt Kessels als vanouds in op enkele troosteloze, bijna provocerend passieve levens in een stijl die herinnert aan grauwe arthousecinema.