DW B

De cancelcultuur grijpt gretig om zich heen, en ook schrijvers blijven niet buiten schot. Vorig jaar verhaalde Henk van Straten in Ernest Hemingway is gecanceld al over een fotocurator van een museum voor moderne kunst die dreigt op straat gezet te worden omdat hij een expositie opzette over Ernest Hemingway, waarmee hij zich de woede op de hals haalde van feministen, antiracisten en dierenactivisten. En nu is daar Herfstdraad van Jamal Ouariachi, over een schrijver die zich door de confrontatie met extreemlinkse denkbeelden voor het blok geplaatst ziet.

‘Voor alle mensenkinderen’, zo luidt de opdracht die Marieke Lucas Rijneveld aan zijn recentste bundel Komijnsplitsers laat voorafgaan. Dat is niet niets. Een dichter die zich richt tot iedereen. De term ‘mensenkinderen’ heeft daarenboven een vaag religieuze en spirituele connotatie. Maakt dat de ambitie van de bundel niet nog groter? Wellicht te groot? De poëzie als een nieuw evangelie? Als een goede boodschap? Zijn de tijden inmiddels zo kil en koud geworden dat we daar opnieuw behoefte aan hebben? Het opvallende succes van Rijnevelds werk - met de eerste Boon-literatuurprijs als recentste bekroning - maakt in elk geval duidelijk dat het een gevoelige snaar bij zijn lezers raakt. Een van de sterktes van de bundel is in elk geval dat zijn opdracht niet ironisch bedoeld is. Als er zelfrelativering in de bundel zit - en de titel die zoveel als ‘muggenzifters’ betekent, lijkt dat toch te suggereren - dan in elk geval niet in zijn verlangen om om iets mee te delen.      

In 1989 publiceerde Jongstra zijn eerste fictieboek, de verhalenbundel De psychologie van de zwavel. Het derde verhaal heette ‘Hoofdstuk vijf opnieuw gelezen’ en ging over de wetenschappelijke onderneming van twee heren, B. en P. Zij wilden nagaan hoeveel waarheid er in literatuur te vinden was en ze zochten naar een strikt wetenschappelijke methode om dat gehalte te bepalen. In hun speurtocht naar bronnen en methodes stootten ze op Bouvard et Pécuchet van Gustave Flaubert. Dat boek vol verzinsels en vaak absurde wetenschappelijke theorieën blijkt letterlijk en figuurlijk de basis en de spiegel van hun bestaan. Fictie en realiteit blijken kopieën van elkaar. Geconfronteerd met hoofdstuk vijf van Bouvard et Pécuchet zien B. en P. slechts één mogelijkheid: ‘Niet over nadenken. We kopiëren het!’

Er kreeg maar één woord een hoofdletter op de cover van Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost. Niet de ondertitel roman, niet de permafrost, zelfs niet de auteur – de immer bescheiden Donald Niedekker doet zijn hoed af voor de geschiedenis en de natuurelementen en is tevreden met twee kleine letters in een ‘omgeving waar uitroeptekens en hoofdletters geen stand houden’. De enige hoofdletter is weggelegd voor Waarachtige: een soort van ware beschrijvingen uit de permafrost. En daar heeft Niedekker je al meteen bij de neus: de beschrijvingen vanuit het poolijs die zullen volgen vallen onder een rekbaar waarheidsbegrip.

In de poëzie van Astrid Lampe kan je verdwalen, want soms levert lichte desoriëntatie meer op dan de platgetreden paden te volgen. Ook haar nieuwe bundel Tulpenwodka roept voldoende verwarring op, zodat één lectuur niet voldoende is. De bundel zelf bestaat uit taal die even turbulent is als de wereld van de afgelopen jaren. Het is – zoals de titel doet vermoeden – sterk geconcentreerde poëzie die een bedwelmend effect kan hebben.

‘Er was eens zwart.’ Dan volgen er flitsen die echo’s van een onweer lijken, waarop alles weer zwart kleurt. In Lichamen, de jongste novelle van de Vlaamse schrijver Peter Verhelst, volgen we een ik-figuur die wegtrekt uit de stad naar een door mensen verlaten gebied waar de natuur vrij spel heeft. Bomen, mossen en varens overwoekeren er de achtergebleven tastbare restanten en drijven ze onstuitbaar richting verval. De ik-verteller trekt door rauwe ruïnes van een apocalyptische wereld die niet, zoals dikwijls het geval is in dystopische fictie, in de toekomst ligt maar ons in het nu fixeert: ‘The end of the world has already happened’ ­— zoals de titel luidt van een BBC-radioreeks van filosoof Timothy Morton, met wiens analyse van onze tijd Verhelsts novelle sterk resoneert. De vertrouwde wereld die net omwille van die vertrouwdheid louter als achtergrond voor ons leven kon functioneren, is niet meer. De achtergrond heeft zich woekerend naar de voorgrond gedrongen. We zwerven samen in het spoor van de protagonist rond op het knekelveld van de wereld.