DW B

In 1989 publiceerde Jongstra zijn eerste fictieboek, de verhalenbundel De psychologie van de zwavel. Het derde verhaal heette ‘Hoofdstuk vijf opnieuw gelezen’ en ging over de wetenschappelijke onderneming van twee heren, B. en P. Zij wilden nagaan hoeveel waarheid er in literatuur te vinden was en ze zochten naar een strikt wetenschappelijke methode om dat gehalte te bepalen. In hun speurtocht naar bronnen en methodes stootten ze op Bouvard et Pécuchet van Gustave Flaubert. Dat boek vol verzinsels en vaak absurde wetenschappelijke theorieën blijkt letterlijk en figuurlijk de basis en de spiegel van hun bestaan. Fictie en realiteit blijken kopieën van elkaar. Geconfronteerd met hoofdstuk vijf van Bouvard et Pécuchet zien B. en P. slechts één mogelijkheid: ‘Niet over nadenken. We kopiëren het!’

Er kreeg maar één woord een hoofdletter op de cover van Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost. Niet de ondertitel roman, niet de permafrost, zelfs niet de auteur – de immer bescheiden Donald Niedekker doet zijn hoed af voor de geschiedenis en de natuurelementen en is tevreden met twee kleine letters in een ‘omgeving waar uitroeptekens en hoofdletters geen stand houden’. De enige hoofdletter is weggelegd voor Waarachtige: een soort van ware beschrijvingen uit de permafrost. En daar heeft Niedekker je al meteen bij de neus: de beschrijvingen vanuit het poolijs die zullen volgen vallen onder een rekbaar waarheidsbegrip.

In de poëzie van Astrid Lampe kan je verdwalen, want soms levert lichte desoriëntatie meer op dan de platgetreden paden te volgen. Ook haar nieuwe bundel Tulpenwodka roept voldoende verwarring op, zodat één lectuur niet voldoende is. De bundel zelf bestaat uit taal die even turbulent is als de wereld van de afgelopen jaren. Het is – zoals de titel doet vermoeden – sterk geconcentreerde poëzie die een bedwelmend effect kan hebben.

‘Er was eens zwart.’ Dan volgen er flitsen die echo’s van een onweer lijken, waarop alles weer zwart kleurt. In Lichamen, de jongste novelle van de Vlaamse schrijver Peter Verhelst, volgen we een ik-figuur die wegtrekt uit de stad naar een door mensen verlaten gebied waar de natuur vrij spel heeft. Bomen, mossen en varens overwoekeren er de achtergebleven tastbare restanten en drijven ze onstuitbaar richting verval. De ik-verteller trekt door rauwe ruïnes van een apocalyptische wereld die niet, zoals dikwijls het geval is in dystopische fictie, in de toekomst ligt maar ons in het nu fixeert: ‘The end of the world has already happened’ ­— zoals de titel luidt van een BBC-radioreeks van filosoof Timothy Morton, met wiens analyse van onze tijd Verhelsts novelle sterk resoneert. De vertrouwde wereld die net omwille van die vertrouwdheid louter als achtergrond voor ons leven kon functioneren, is niet meer. De achtergrond heeft zich woekerend naar de voorgrond gedrongen. We zwerven samen in het spoor van de protagonist rond op het knekelveld van de wereld.

Nederland bevindt zich op dit moment midden in een heropleving van de #MeToo-beweging, die enkele jaren geleden de wereld overspoelde. Het was de negatieve publiciteit rondom Hollywood-producent Harvey Weinstein en de daaropvolgende ontboezemingen van meerdere vrouwen in de filmwereld die in oktober 2017 een storm aan verhalen ontketende van miljoenen mensen over de hele wereld die zich in de vernederingen herkenden.

Op zaterdagochtend 15 april 1786 ontwaakte Franz von Baader traag en lusteloos uit zijn droom, geeuwde, wreef de slaap uit zijn ogen en staarde naar alles wat hij gisteren nog had gedacht en besloten als iets wezensvreemds. Geen enkele aandrang voelde hij, niets geen zin, om wat gisteren in zijn hoofd was rondgegaan opnieuw op te pakken; zijn geest was verlamd. De boosdoener, zo noteerde hij vervolgens wel in zijn dagboek, was een ‘ondeugdelijk spijs’, waarvan hij een beetje te veel had geconsumeerd: chocolade. ‘Mijn hemel!’ voegt hij daar direct aan toe, ‘hoe moet het de mens te moede zijn die zijn geest het hele leven gesmoord houdt in de troebele damp van een eeuwigdurende onverteerbaarheid, wiens ziel in diepe onraad steekt. Kan er een ergere, verschrikkelijkere toestand bestaan dan deze? – Atque adfigit humo divinae particulam aurae!’